Hoe zijn mensenrechten ontstaan?
Het streven naar algemene rechten voor individuen, groepen en landen is heel de geschiedenis lang aanwezig geweest: in de Magna Carta (1215), de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring (1776), de Universele Verklaring Rechten van het Individu bij de Franse Revolutie (1789), de eerste Belgische Grondwet (1830) en de oprichting van de Volkenbond (1919).
Na de de gruwelen uit de Tweede Wereldoorlog was iedereen het erover eens dat oorlogen in de toekomst moesten worden voorkomen. Daarom richtten de overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog in 1945 de Verenigde Naties op (lees ons dossier). Met de actieve steun van niet-gouvernementele organisaties begon in 1946 de Commissie voor de Rechten van de Mens met de redactie van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). Deze verklaring is niet bindend, daarom zijn de mensenrechten later in concrete verdragen verder uitgeschreven.
Aan de redactie werkten befaamde en belangrijke juristen mee, o.a. Amerikaanse presidentsweduwe Eleonor Roosevelt1 , de Franse diplomaat René Cassin2 en de Canadese hoogleraar John Peters Humphrey3. Maar ook talloze organisaties, diplomaten en andere intellectuelen werkten mee, o.a. de Indische leider Mahatma Gandhi.
Welke soorten mensenrechten zijn er?
De opgesomde 30 rechten zijn algemene burgerrechten, maar ook politieke, sociale, econmische en culturele rechten:
-
integriteitsrechten: bescherming van de persoon en van zijn of haar privacy, huis, huwelijk en familieleven, non-discriminatie, gelijke behandeling, verbod op slavernij, ...
-
vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vereniging, van godsdienst en van levensovertuiging, van vakvereniging
-
recht op deelname aan het bestuur van een land en kiesrecht
-
verbod op willekeurige arrestatie, detentie en verbanning, recht op onafhankelijke en onpartijdige rechtspraak, verbod op martelen
-
rechten van vrouwen, kinderen, minderheden, inheemse volken
-
rechten op nationaliteit, rechten voor vreemdelingen en vluchtelingen, recht op asiel
-
sociale en economische rechten: recht op een behoorlijke levensstandaard, recht op sociale voorzieningen, recht op onderwijs, recht op gezondheid
-
culturele rechten, recht om de eigen taal te spreken, bescherming van auteursrecht en van de eigen naam, vrijheid van wetenschappelijk onderzoek.
-
collectieve rechten voor ontwikkeling en bescherming van een volk of een bevolkingsgroep
De hele tekst van het UVRM vind je hier (link naar website Amnesty International)
De tekst van de UVRM werd op 10 december 1948 aangenomen door de 51 toenmalige leden van de VN. Slechts 8 landen onthielden zich: de Sovjet-Unie en enkele satellietstaten, Saoudi Arabië en Zuid-Afrika.
Ondertussen was ook de Raad van Europa4 begonnen met de opstelling van het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM), op 4 november 1950 ondertekend in Rome (verdrag van Rome genoemd). Dit verdrag werd bekrachtigd door alle 47 lidstaten en is sindsdien uitgebreid met 16 protocollen met aanvullende rechten en verboden: zo verbiedt het onder andere het opleggen van de doodstraf of van folteringen. Het toezicht op de naleving van het EVRM ligt bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (dat zetelt in Straatsburg)5, dat soms een lidstaat (ook België) op de vingers moet tikken.
Belang van de mensenrechten
De mensenrechten zijn fundamentele rechten die ieder mens bezit – enkel omwille van zijn of haar 'mens-zijn'. Ze beschermen jou maar ook kwetsbare mensen zoals kinderen, mensen met een beperking, oudere mensen, holebi’s, families, gevangenen, vluchtelingen,…. De UVRM en de EVRM zijn basisrechten die mensen nodig hebben om een menswaardig leven te leiden.
De mensenrechten vormen één geheel en zijn ondeelbaar en onderling afhankelijk van elkaar. Mensenrechten zijn dus waarden die onze samenleving eerlijk, rechtvaardig en gelijk houden.
Soms ontstaan er wel eens conflicten tussen mensenrechten: denk bijvoorbeeld aan het 'recht op vrije meningsuiting' versus het 'recht van een andere persoon om niet om niet gediscrimineerd te worden'. Die rechten moeten dan tegen over elkaar worden afgewogen en geïnterpreteerd. In onze rechtspraak werd hierdoor bepaald dat het recht op vrije mening soms ingeperkt wordt, waardoor het verboden is om op te roepen tot rassenhaat of om de Holocaust te ontkennen.
Bescherming van elk individu
Later nam de VN nog 2 belangrijke verdragen aan. In 1966 was er het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (IVBPR) en het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (IVESCR), die pas in 1976 in werking trad. Ook op de andere continenten is de UVRM verder verfijnd in onderliggende multilaterale verdragen. En er volgden nog belangrijke verdragen, zoals het Vrouwenrechtenverdrag (1979) en het het Kinderrechtenverdrag (1989). In totaal zijn er zeker 25 internationale verdragen die verwijzen naar de UVRM.
Mensenrechten liggen vast in het Belgisch recht, en kunnen dus worden afgedwongen. Als jouw mensenrechten worden geschonden kan je op basis van dat recht bescherming zoeken bij een rechter. In de eerste plaats zijn dat Belgische rechtbanken, maar er zijn ook verschillende internationale rechtbanken die jouw mensenrechten kunnen afdwingen.
(Politici die dus dromen over het afschaffen of het veranderen van het mensenrechtencharter, dwalen of strooien populistische nonsens rond.)
Voetnoten:
1Eleonor Roosevelt (1884-1962) was de weduwe van de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt (1882-1945), maar zij was ook een befaamde juriste en activiste voor gelijke rechten.
2René Cassin (1887-1976) was een diplomaat en professor in de rechten. Hij vertegenwoordigde Frankrijk in de Volkenbond en zetelde in de mensenrechtencommissie van de VN en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Hij ontving in 1968 de Nobelprijs voor de Vrede.
3John Peters Humphrey (1905-1995) was een Canadees hoogleraar en mensenrechtenadvocaat. Hij bleef nadien nog 20 jaar actief binnen de VN en later bij de Internationale Liga voor de Mensenrechten.
4Van de Raad van Europa maken 47 landen deel uit: dat zijn alle landen van de Europese Unie, plus Noorwegen, IJsland, Zwitserland, de Europese ministaatjes en alle landen (van het Europees continent) die vroeger deel uitmaakten van de Sovjet-Unie.
5Voor alle duidelijkheid: dit is dus NIET het Europees Hof van Justitie (in Luxemburg) dat toeziet op het Europees Handvest van Grondrechten van de Europese Unie.
